Abenomics, “canh bạc” không chỉ của nước Nhật

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, người muốn tái sinh tăng trưởng kinh tế Nhật bằng chính sách Abenomics - Ảnh: NYT. Tuy nhiên, theo nhận định của tờ Wall Street Journal, thời kỳ đó của nước Nhật đang đi vào hồi kết, với những ảnh hưởng có thể là tốt mà cũng có thể là xấu. Báo này cho rằng, Chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe đang dấn thân vào một “canh bạc” lớn để đưa giang san thoát khỏi quỹ đạo của sự tăng trưởng èo uột và giảm phát. Công thức được đưa ra để đạt được sự đổi thay này là kết hợp giữa ăn xài chính phủ, những dòng vốn lãi suất thấp bơm mạnh vào thị trường, và công cuộc cải tổ đầy tham vọng đôívới nền kinh tế cổ hủ của nước Nhật. Nếu công thức được gọi là Abenomics này thành công, thì nước Nhật, với cương vị ngày nay là nền kinh tế lớn thứ ba thế giới sẽ xuất hiện trở lại với tư cách một đầu tàu tăng trưởng lớn trong bối cảnh kinh tế châu Âu đình trệ và kinh tế Trung Quốc giảm tốc. Trái lại, nếu chính sách này thất bại, thì khối nợ công đồ sộ được ví như “núi Phú Sĩ” của Tokyo có thể sụp đổ, kéo theo những cơn chấn động lớn trong nền kinh tế toàn cầu. Câu hỏi ngược lại là, điều gì sẽ xảy ra nếu Abenomics không đạt được những thành công như kỳ vọng? Trong tháng 7 này, IMF đã đưa khả năng này vào danh sách những rủi ro hàng đầu mới đối với kinh tế thế giới. “Nếu xảy ra, đó sẽ là một cú sốc cực lớn”, kinh tế gia cao cấp Michael Manetta thuộc hãng nghiên cứu Roubini Global Economics nhận xét. “Xét về phản ứng trên thị trường vốn, cú sốc đó có nhẽ sẽ tương tự như những gì mà chúng ta chứng kiến sau vụ sụp đổ của ngân hàng đầu tư Lehman Brothers”. Đến nay, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã ủng hộ mạnh mẽ những thế của Nhật Bản nhằm tái sinh tăng trưởng. Sự bình phục của nước Nhật “rõ ràng sẽ là một thắng lợi cho nền kinh tế toàn cầu” - theo Trưởng đại diện của IMF tại Nhật Bản Jerry Schiff. “Đó sẽ là một lợi ích lớn ở vào thời khắc không có động lực tăng trưởng toàn cầu”. Câu hỏi ngược lại là, điều gì sẽ xảy ra nếu Abenomics không đạt được những thành công như kỳ vọng? Trong tháng 7 này, IMF đã đưa khả năng này vào danh sách những rủi ro hàng đầu mới đối với kinh tế thế giới. Kịch bản xấu nhất được IMF phác họa như sau: Ở mức gần 2,5 lần GDP, nợ công của Nhật Bản lớn hơn nhiều so với mức nợ công của bất kỳ nền kinh tế lớn nào khác trên thế giới. Cho đến nay, các nhà đầu tư vẫn sẵn lòng cho Chính phủ Nhật vay vốn với lãi suất siêu thấp trên thị trường trái khoán, cho phép Tokyo dễ dàng tính sổ những khoản nợ đã vay từ trước. Tuy nhiên, trong trường hợp Abenomics không đem lại được mức tăng trưởng dự định, giới đầu tư có thể bắt đầu ngờ về khả năng trả nợ của Chính phủ Nhật. “Rủi ro nằm ở chỗ các nhà đầu tư trở nên lo ngại về sự bền vững của mức nợ công, và đòi mức lãi suất cao hơn”, kinh tế trưởng Olivier Blanchard của IMF nhận định. “Điều này sẽ khiến Nhật Bản khó duy trì được khối nợ như vậy”. Khi đó, để tránh vỡ nợ, Chính phủ Nhật có thể tạo áp lực buộc nhà băng Trung ương (BoJ) đấu mua nợ, một quy trình có thể dẫn tới siêu lạm phát. Mức sống của người Nhật khi đó sẽ giảm mạnh, một cuộc khủng hoảng trong hệ thống ngân hàng và lãi suất tăng vọt sẽ gây hiệu ứng lan tỏa trong khu vực và gây thương tổn cho nền kinh tế toàn cầu nguyên đã mỏng manh. “Lợi suất trái khoán chính phủ Nhật tăng vọt có thể có tác động lớn trên phạm vi toàn cầu”, đại diện IMF Schiff nói. “Điều đó có thể ảnh hưởng không hề nhỏ tới nền kinh tế thế giới”. Nhiều năm qua, các chuyên gia kinh tế đã cảnh báo rằng mức nợ công của Nhật Bản là không bền vững. Đến nay, giới đầu tư vẫn bơ cảnh báo này. Đó cốt là do 95% nợ công của Nhật nằm trong tay chính người Nhật vốn lừng danh tiện tặn, duyệt y các ngân hàng, công ty bảo hiểm và quỹ lương hưu. Tuy nhiên, đến một thời điểm không còn bao xa, thị trường nợ nội địa của Nhật sẽ trở nên bão hòa, và lượng trái khoán chính phủ mới phát hành sẽ phải tìm đến những khách mua là các nhà đầu tư nước ngoài hay nghiêng ngả hơn. Chỉ trong vòng 3-4 năm tới đây, tiền tằn tiện của các hộ gia đình sẽ bắt đầu vơi đi khi thế hệ “baby-boomer” ở Nhật về hưu. “Đến lúc đó, Chính phủ Nhật vẫn chưa làm nên chuyện, thì tình hình sẽ rất khó khăn vì nhu cầu tự nhiên đối với trái phiếu chính phủ nước này - vốn được tương trợ bởi nguồn tiền tần tiện của các hộ gia đình - sẽ bắt đầu suy giảm”, ông Manetta nói. Trong một thưa vào năm ngoái, hai kinh tế gia có ảnh hưởng của Nhật Bản là Takatoshi Ito và Takeo Hoshi ước lượng rằng, điểm bão hòa của thị trường trái khoán nước này có thể đến trong 10 năm tới nếu không có biện pháp ngăn chặn. Giới đầu tư có thể lường trước được thời khắc đó, dẫn tới một cuộc khủng hoảng xảy ra trước khi thời khắc đó thực sự tới. Thủ tướng Abe đã đề xuất tăng thuế tiêu thụ lên mức 10%. Nguồn thu bổ sung này sẽ giúp trì hoãn thời khắc bão hòa nói trên, nhưng sẽ không đủ để giúp giữ mức nợ công ổn định. Để đạt được sự ổn định về nợ công, chính sách Abenomics sẽ phải thành công trong việc thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế dài hạn của nước Nhật. Chính phủ của ông Abe đã bắn đi mũi tên trước hết trong số “ba mũi tên” của Abenomics, đó là bổ nhiệm một Thống đốc BoJ mới, người quyết định bơm tiền ào ạt vào nền kinh tế. Mũi tên thứ hai là chính sách tài khóa, mới chỉ được phóng đi nửa chừng. Tokyo đã bắt đầu thực thi kích thích tài khóa, nhưng vẫn chưa công bố một kế hoạch trung hạn về tăng thuế và cắt giảm tiêu pha. Các nhà đầu tư đang chờ Chính phủ của Thủ tướng Abe ban bố kế hoạch cho những đổi thay lớn mang tính cơ cấu cho nền kinh tế trong mùa thu năm nay, sau khi Đảng Dân chủ Tự do (LDP) của ông giành chiến thắng trong cuộc bầu cử mới đây tại Thượng viện. Để duy trì sự bình phục dự định có được của nền kinh tế, ông Abe sẽ phải bắn mũi tên thứ ba, đó là một cuộc cải tổ lớn đối với nền kinh tế Nhật. Đến nay, người đứng đầu Chính phủ Nhật mới chỉ đưa ra những biện pháp mờ nhạt, được cho là sẽ không giúp ích gì nhiều cho thúc đẩy tăng trưởng. Những điều mà IMF muốn nhìn thấy ở Nhật Bản bao gồm những thay đổi sâu sắc hơn để khuyến khích nữ giới dự vào lực lượng lao động, tạo điều kiện dễ dàng hơn để thải hồi người cần lao có tuổi, và nới lỏng các hạn chế đối với ngành nông nghiệp và dịch vụ. IMF kỳ vọng rằng, những thay đổi như thế sẽ giúp đẩy nhanh sự tăng trưởng của kinh tế Nhật nhờ tăng sử dụng cần lao, lương bổng và tiêu dùng. Những tháng tới đây sẽ có ý nghĩa rất quan trọng. Các nhà đầu tư đang đợi Chính phủ của Thủ tướng Abe công bố kế hoạch cho những đổi thay lớn mang tính cơ cấu cho nền kinh tế trong mùa thu năm nay, sau khi Đảng Dân chủ Tự do (LDP) của ông giành thắng lợi trong cuộc bầu cử mới đây tại Thượng viện. Nếu ông Abe lừng khừng, Abenomics có khả năng sẽ thất bại, và sẽ chỉ thành công ở mặt bổ sung thêm nợ quốc gia cho xứ sở anh đào. Tờ Wall Street Journal kết luận rằng, Abenomics chính là nhịp tốt nhất, và cũng có thể là thời cơ chung cuộc, để Nhật Bản ngăn chặn một cuộc khủng hoảng nợ có nguy cơ đẩy lùi tăng trưởng toàn cầu thêm một lần nữa. Rõ ràng, không chỉ có người Nhật có quyền lợi trong “canh bạc” đầy may rủi này.